Ağız Fonksiyon Bozukluğu (Oral Disfonksiyon) Hakkında Bilmeniz Gereken Her Şey ve Bunun Nefes Alma, Konuşma, Çiğneme, Yutma ve Daha Fazlasını Nasıl Etkilediği
Nefes almayı, çiğnemeyi, yutmayı ve konuşmayı hafife almak kolaydır. Ancak bir şeyler "ters gittiğinde" ağız fonksiyonunun hayatımız için ne kadar önemli olduğunu fark etmeye başlarız.
Orofasial kaslarınız, çene kemikleriniz ve dişleriniz şaşırtıcı bir kuvvet ve tekrarlayan hareketle etkileşime girer. Bu nedenle, oral disfonksiyon olarak da bilinen yüz ve ağızdaki anormal hareket kalıpları, sindirim, uyku ve konuşma gibi önemli işlevleri bozabilir.
Oral Disfonksiyon Nedir?
Oral disfonksiyon terimi, yüzün ve ağzın normal ve sağlıklı işlevini bozan çok çeşitli durumları kapsar.
Oral disfonksiyonunuz varsa çenenizi, dudaklarınızı, yanaklarınızı veya dilinizi hareket ettirmekte zorluk yaşayabilirsiniz.
Orofasial miyofonksiyonel bozukluklar (OMD), yeni doğanlardan yaşlılara kadar her yaştan insanı çeşitli nedenlerle etkileyebilir. Temel neden ne olursa olsun, orofasial bozukluklar yüz ve ağız kaslarının işlevine müdahale eder. Bu durum, fiziksel ve zihinsel sağlığınız üzerinde felaket etkiler yaratabilir.
Oral Disfonksiyonun Belirti ve Semptomları
Oral disfonksiyon veya orofasial miyofonksiyonel bozukluğu olan kişiler genellikle burunlarından nefes almada, yutmada, konuşmada ve çiğnemede sorun yaşarlar. Oral disfonksiyon, beslenme bozuklukları, konuşma bozuklukları ve hava yolu tıkanıklığı ile yakından iç içedir. Dikkat edebileceğiniz birçok oral disfonksiyon belirti ve semptomu vardır.
Beslenme Sorunları
Sağlıklı sindirim, verimli çiğneme ve yutmayı gerektirir. Bu da yüz, ağız ve boğazdaki kaslar arasında kusursuz bir koordinasyona bağlıdır. Birçok ebeveyn, bebeklik döneminde emzirme zorlukları veya yemek saatlerinde beslenme sorunları nedeniyle çocuklarında oral disfonksiyon belirtilerini fark etmeye başlar.
Normal Olan Ne, Olmayan Ne?
Bebeklerin başlangıçta yeni yiyecekleri reddetmesi doğaldır. Katı yiyeceklerle karşılaştıkça yeni dokuları, renkleri ve tatları keşfederken bebeklerin etrafı dağıtması normal ve sağlıklıdır. Bu durum genellikle zamanla düzelir, ancak yiyeceklerden kaçınma ve beslenme sorunları devam eder ve çocuğunuzun gelişimini engellemeye başlarsa, altında yatan daha büyük bir sorun olabilir.
Konuşma Sorunları
Dudak, ağız, dil ve çene kaslarınızı kontrol etmekte zorlanmanız konuşma sorunlarına yol açabilir. Dizartri, yüz ve ağız kaslarının zayıflığı veya koordinasyon zorluklarıyla ilgili bir konuşma bozukluğu türüdür. Ebeveynler, çocukları konuşmayı öğrenmeye başladıkça onlarda konuşma apraksisi (veya sözel apraksi) belirtilerini sıklıkla fark ederler. Bu, konuşmada zorluk, fonemlerin zayıf telaffuzu veya ne söylemek istediklerini sürekli olarak söylemekte zorlanma olarak ortaya çıkar. Yetişkinlerde konuşma apraksisi inme, bir sağlık durumu veya kafa travması gibi fiziksel bir yaralanma nedeniyle ortaya çıkabilir.
Uyku Sorunları
Dil ve miyofonksiyonel terapist Sharon Moore, Sleep Wrecked Kids: Helping Parents Raise Happy, Healthy Kids, One Sleep at a Time (Uykusu Mahvolmuş Çocuklar: Ebeveynlerin Mutlu, Sağlıklı Çocuklar Yetiştirmesine Yardımcı Olmak, Her Seferinde Bir Uyku) adlı kitabında, hava yolu sorunlarının ve uyku bozukluklarının çocukların refahını ve fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal gelişimini nasıl olumsuz etkilediğini göstermektedir.
Davranışsal ve öğrenme güçlükleri genellikle DEHB veya hiperaktivite olarak yanlış teşhis edilir. Çoğu durumda, temel neden, hava yolu fonksiyonunu etkileyen ve uyku bozukluklu solunuma neden olan bir oral disfonksiyondur. Bu, stres hormonu kortizolü artırarak çocukların gece boyunca uyumasını ve gün sonunda sakinleşmesini zorlaştırır.
Kalabalık bir hava yolundan kaynaklanan oral disfonksiyon, uyku bozukluklu solunuma yol açabilir. Aslında, Down Sendromlu çocukların yaklaşık yarısının bir tür Obstrüktif Uyku Apnesi (OSA) yaşadığı tahmin edilmektedir. Bunun nedeni, Down Sendromlu bebeklerin genellikle dar bir üst çene ile doğması ve bu da dilleri için yeterli yer olmamasıdır. Ayrıca, Down Sendromlu çocukların dil bağı gibi bir oral kısıtlamaya sahip olma olasılığı daha yüksektir.
Uyku ve Davranış
Uyku gelişim ve sağlık için hayati öneme sahiptir, ancak birçok ebeveyn, uykusuz ve oksijensiz kalan çocukları için doğru türde yardım bulmakta çok zorlanmaktadır. Bu nedenle, önde gelen birçok sağlık uzmanı, davranış sorunları, öğrenme güçlükleri, saldırganlık veya hiperaktivite yaşayan çocukların ebeveynlerine, altta yatan bir hava yolu veya uyku bozukluğu olup olmadığını öğrenmek için tam bir uyku çalışması (sleep study) yaptırmalarını önermektedir.
Oral Disfonksiyon Belirti ve Semptomları
Oral disfonksiyonun belirti ve semptomları birçok kategoriye ayrılabilir:
- Emme ve Yutma
- Beslenme ve Çiğneme
- Dişler, Çene ve Dil
- Konuşma ve İletişim
- Hava Yolu, Uyku ve Nefes Alma
1. Emme ve Yutma:
Emzirme zorlukları (emme ve/veya emme-yutma düzenindeki sorunlar nedeniyle)
Biberondan emmede zorluk
Aşırı salya akıtma, özellikle 2 yaşından sonra
Yiyecek veya içecekleri yutmada zorluk
Sıvıları kamışla emmede zorluk
Alıştırma bardağı veya açık bardak kullanma gibi gelişimsel kilometre taşlarında gecikmeler
3 yaşından sonra parmak emme/parmak çiğneme alışkanlıkları
Yutkunmak için dudakları kapamada zorluk
2. Beslenme ve Çiğneme:
Çocuklar büyüdüğünde bile yemeğin aşırı derecede zor ve dağınık olması
Yumuşak, kolay çiğnenen yiyecekleri tercih etme
Çok yavaş veya verimsiz çiğneme
Yemek yemeyi reddetme veya yemek saatlerinde aşırı ağlama
Düşük yiyecek alımı nedeniyle yavaş kilo alma
Et gibi çiğnenebilir yiyeceklerden kaçınma
Taze sebze veya meyve gibi sert yiyeceklerden kaçınma
Yemek yerken yiyeceğin ağızdan düşmesi
Yemek yedikten sonra ağızda veya dişlerde yiyecek kalması
Yemek saatlerinde kusma, öğürme, boğulma ve öksürme
3. Dişler, Çene ve Dil:
Çapraşık dişler (maloklüzyon)
Diş çürüğü (kavite)
Çene hizalama bozukluğu (üst çene önde/geride, alt çene önde/geride veya çapraz kapanış)
Dil bağı, bukkal bağ veya dudak bağı gibi oral kısıtlama
Dilin dişlerin arasından itilmesi
Dil itimi veya öne doğru itme
Esneme sırasında ağrı
TMJ (temporomandibular eklem) ağrısı veya eklemin kilitlenmesi
Çene hareket ettirilirken veya çiğnerken tıklama sesleri
Diş gıcırdatma (bruksizm)
4. Konuşma ve İletişim:
Konuşma ve dil gelişimi kilometre taşlarında gecikmeler
Genizden gelen ses
Kısıtlı dil hareketi
Anlaşılması zor konuşma
Kelimelerden hece ekleme, değiştirme veya atlama
Uzun veya karmaşık kelimeleri söylemede zorluk
Konuşma sırasında aşırı ağız hareketi
Peltek veya yavaş konuşma
"s," "j," “l,” ve "ş" gibi sesleri telaffuz etmede zorluk
5. Hava Yolu, Uyku ve Nefes Alma:
Uyanıkken veya uykuda ağzı/dudakları açık tutma
Açık ağız solunumu
Horlama ve uyku apnesi
Huzursuz ve kesintili uyku
Göz altlarında mor halkalar veya torbalar
Tıkalı burun ve genizden gelen ses
Uykusuzluk
Yorgunluk ve konsantrasyon zorluğu
Davranış sorunları veya hiperaktivite
Yatak ıslatma
Yastıkta aşırı salya
Tekmeleme ve yuvarlanma
Gece boyunca birçok kez uyanma
Kâbuslar ve gece terörleri
Buruşmuş, karışmış çarşaf ve yatak takımlarıyla uyanma
Büyümüş bademcikler ve geniz etleri
Kronik üst solunum yolu enfeksiyonları, alerjiler ve astım
! Oral disfonksiyon belirti ve semptomları fark ederseniz, oral disfonksiyon teşhis ve tedavisinde uzmanlaşmış ve bu konuda bilgi sahibi olan sağlık uzmanlarından oluşan disiplinler arası bir destek çemberi oluşturmanız önemlidir.
Oral-Motor Disfonksiyon ve Oral-Duyusal Disfonksiyon
Oral disfonksiyonlar, oral motor ve oral duyusal parametrelere göre değerlendirilebilir. Bunlar genellikle birbiriyle örtüşür ve diğer sorunlarla ilişkilidir, bu da oral disfonksiyonu daha da karmaşık hale getirir.
Oral-Motor Disfonksiyon
Oral-motor disfonksiyon, ağız kaslarının nasıl çalıştığını etkiler:
Kuvvet
Koordinasyon
Hareket aralığı
Emme, yutma, konuşma ve çiğneme yeteneği
Oral-Duyusal Disfonksiyon
Oral-duyusal disfonksiyon, ağız dokularının aşağıdakiler gibi şeyleri nasıl algıladığını etkiler:
Doku (Kıvam)
Tat
Sıcaklık
Oral Disfonksiyona Ne Sebep Olur?
Sinir sisteminde (beyin, omurilik ve sinirler) işlev bozukluğuna veya hasara neden olan herhangi bir hastalık, durum veya olay, potansiyel olarak oral fonksiyonu etkileyebilir. Gelişmemiş üst ve alt çeneler ve dil bağı, dudak bağı ve bukkal bağ gibi oral kısıtlamalar da oral disfonksiyonun temelinde yer alabilir.
Yetişkinlerde oral disfonksiyonun nedenleri, kafa travması, inme veya Parkinson ya da multipl skleroz gibi nörolojik bir hastalık gibi, genellikle daha kolay tespit edilir. Çocuklarda ise oral disfonksiyonun nedenlerini kesin olarak belirlemek daha zor olabilir.
Oral disfonksiyonun olası nedenleri şunlardır:
- Fiziksel travma
- Nörolojik, doğumsal ve kronik durumlar
- Oral kısıtlamalar ve hava yolu tıkanıklıkları
- Gelişimsel faktörler
- Duyusal sorunlar ve zayıf orofasial alışkanlıklar
- Fiziksel Travma
Ağız ve yüzdeki kemiklere, kaslara, dişlere veya dokulara zarar veren herhangi bir olay oral disfonksiyona neden olabilir. Kafa travması ve omurilik hasarı, kas hareketlerini koordine etme yeteneğini bozan nörolojik sorunlara neden olabilir. Diş kaybı bile çiğneme ve konuşmayı etkileyebilir.
Nörolojik, Doğuştan (Konjenital) ve Kronik Durumlar
Bazı oral disfonksiyon türleri, konjenital hipotoni (gevşek bebek sendromu olarak da bilinir), mitokondriyal hastalık ve kas distrofisi gibi durumlarla ilişkilidir. Yarık damak gibi baş veya yüzü etkileyen yapısal anormalliklerle doğan bebeklerde de sıklıkla oral disfonksiyon görülür. Oral disfonksiyon ayrıca hidrosefali veya serebral palsi gibi nörolojik durumlarla da bağlantılıdır.
Kraniofasiyal sendromlar ve diğer kronik durumları olan kişilerde oral disfonksiyon ve ilgili hava yolu sorunları riski daha yüksektir. Kafatası ve yüz kemiklerinin konumunu, boyutunu ve şeklini etkileyen sendromlar genellikle hava yolu sorunlarına neden olur.
Bu sendromlardan bazıları şunlardır:
- Ehlers-Danlos (eklem gevşekliği)
- Pfeiffer
- Apert
- Prader-Willi
- Pierre Robin
- Crouzon
Oral Kısıtlama ve Hava Yolu Tıkanıklığı
Dilin dinlenme sırasında yanlış yerde olmasına neden olan veya dinlenme sırasında dudakları bir arada tutmayı zorlaştıran herhangi bir sorun, normal ve sağlıklı oral fonksiyonu bozabilir. Bazı durumlarda, oral kısıtlama veya hava yolu tıkanıklığı oral disfonksiyonun temelinde yer alır. Oral disfonksiyon, üst hava yolu sorunlarıyla yakından ilişkilidir. Örneğin, tıkalı burun pasajları ağız solunumuna yol açar, bu da uyku, gelişim, öğrenme ve bağışıklık üzerinde birçok olumsuz etkiye sahiptir.
Gelişimsel Faktörler
Çocuklar büyüdükçe dudaklarını, yanaklarını, dillerini, çenelerini ve yanaklarını kontrol eden kasları koordine etmeyi öğrenirler. Bu, emzirmede veya biberonla beslemede ustalaşmakla başlar ve katı yiyecekler yemeye, ağızlarıyla sesler çıkarmaya ve sonunda konuşmaya başladıkça gelişir. Bir çocuğun oral-motor zayıflığı varsa, bu, kaslarının bu önemli kilometre taşları için en uygun düzeyde işlev görecek güce sahip olmadığı anlamına gelir.
Çocukların yeni yeme becerilerini öğrendikleri önemli gelişimsel “pencereler” vardır. Katı yiyecekleri tanıtmak için çok uzun süre beklemek veya çok erken başlamak oral-motor ve oral-duyusal gelişimi etkileyebilir. Bazı durumlarda, oral disfonksiyon, normal gelişimi bozan bir olay veya durum sonucunda ortaya çıkar. Bir hastalık, ameliyat veya hastanede yatış, özellikle durum tüp aracılığıyla beslenmeyi gerektiriyorsa, oral fonksiyonel gelişimin normal aşamalarını kesintiye uğratabilir.
Duyusal Sorunlar ve Zayıf Orofasial Alışkanlıklar
Oral fonksiyon, özellikle oromotor disfonksiyon söz konusu olduğunda, duyusal sorunlardan etkilenebilir. Bu nedenle, oral disfonksiyon Otizm Spektrum Bozukluğu ile ilişkilendirilebilir. Belirli yiyeceklere, dokulara karşı isteksizlik ve yerken öğürme veya kusma sorunları nedeniyle beslenme tehlikeye girebilir. Bazıları aşırı duyarlıyken, diğerleri tam tersi bir soruna sahiptir ve yiyeceklerin tadını, dokusunu veya sıcaklığını algılayamazlar.
Bazı oral disfonksiyon sorunları, zayıf orofasial alışkanlıklardan (açık ağız solunumu, dil itme ve diş gıcırdatma gibi) kaynaklanır. Miyofonksiyonel terapist veya konuşma patoloğu gibi bir uzmanla yapılan egzersizler ve pratik yoluyla doğru, sağlıklı alışkanlıklar yeniden öğrenilebilir.
Oral Disfonksiyondan Şüphelenirseniz Ne Yapmalısınız?
Oral disfonksiyonun belirti ve semptomlarını fark ediyorsanız, oral disfonksiyon teşhis ve tedavisinde uzmanlaşmış güvendiğiniz sağlık uzmanlarına danışmanız önemlidir. Çoğu durumda, oral disfonksiyonu anlayan sağlık profesyonellerinden oluşan disiplinler arası ekip yaklaşımı en iyi sonucu verecektir.
Oral Disfonksiyon İçin Yardım ve Tedavi Bulma
Health:latch'deki ekip, oral disfonksiyon sorunlarının üstesinden gelmek için en iyi tedavi planını teşhis etmeye ve belirlemeye yardımcı olabilir.
Oral disfonksiyonun tedavisi, varlığının "temel nedenine" inen çok disiplinli bir yaklaşım gerektirir. Oral disfonksiyon, her yaş için farklı olan kısa ve uzun vadeli sağlık sorunlarına neden olabilir, bu da size özel olarak oluşturulmuş özel bir tedavi planı gerektirir.
Başarılı olmak için, bütünsel bir sağlık yaklaşımı için disiplinler arası iletişim kuran bir ekibe ihtiyacınız var. Oral kısıtlamalar, konuşma ve dil sorunları ve hava yolu sağlığı ve uyku gibi eşlik eden sorunları ele almak için özel, çok disiplinli bir yaklaşım ailenizin mümkün olan en iyi sonuca ulaşmasına yardımcı olacaktır
https://www.healthlatch.com/what-is-oral-dysfunction
ÇEVİREN : ZEYNEP ERDEM
