DSM-5, “Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition” (Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı, Beşinci Baskı) anlamına gelir. Amerikan Psikiyatri Birliği (APA) tarafından yayınlanan bu el kitabı, ruh sağlığı profesyonelleri tarafından dünya genelinde yaygın olarak kullanılan bir ruh sağlığı tanı ve sınıflandırma rehberidir.

DSM-5, çeşitli ruhsal bozuklukların tanımlanması, sınıflandırılması ve tanı kriterlerini içerir. Bu kriterler, psikiyatristler, psikologlar, sosyal hizmet uzmanları ve diğer sağlık profesyonelleri tarafından hastaların ruhsal durumlarını değerlendirmek ve tanı koymak için kullanılır.

2013 yılında Amerikan Psikiyatri Birliği, Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı’nın (DSM-5) beşinci baskısını yayınladı. 

DSM-5 artık sağlık hizmeti sağlayıcılarının otizm de dahil olmak üzere zihinsel ve davranışsal durumları teşhis etmek için kullandıkları standart referanstır. 

Amerikan Psikiyatri Birliği’nin özel izniyle, otizm spektrum bozukluğu ve ilgili sosyal iletişim bozukluğu tanısı için yeni tanı kriterlerinin tam metnini aşağıda okuyabilirsiniz.

DSM-5 Otizm Tanı Ölçütleri

A. Halihazırda veya geçmişte aşağıdakilerle kendini gösteren, çoklu bağlamlarda sosyal iletişim ve sosyal etkileşimde kalıcı eksiklikler (örnekler açıklayıcıdır, kapsamlı değildir, metne bakınız):

Sosyal-duygusal karşılıklılıkta, örneğin anormal sosyal yaklaşım ve normal ileri geri konuşmanın başarısızlığından; ilgi, duygu veya duygulanım paylaşımının azalmasına; sosyal etkileşimleri başlatamama veya bunlara yanıt verememeye kadar değişen eksiklikler.

Sosyal etkileşim için kullanılan sözel olmayan iletişimsel davranışlardaki eksiklikler; örneğin sözel ve sözel olmayan iletişimin zayıf bir şekilde entegre edilmesinden, göz teması ve beden dilindeki anormalliklere veya jestlerin anlaşılması ve kullanımındaki eksikliklere; yüz ifadelerinin ve sözel olmayan iletişimin tamamen eksikliğine kadar değişir.

İlişkileri geliştirme, sürdürme ve anlamada, örneğin çeşitli sosyal bağlamlara uyacak şekilde davranışları ayarlamada zorluklardan; hayali oyunları paylaşmada veya arkadaş edinmede zorluklara; akranlarına ilgi göstermemeye kadar değişen eksiklikler.

Mevcut ciddiyeti belirtin: Şiddet, sosyal iletişim bozukluklarına ve kısıtlı tekrarlayan davranış kalıplarına dayanmaktadır. (Aşağıdaki tabloya bakınız.)

B. Şu anda veya geçmişte aşağıdakilerden en az ikisiyle kendini gösteren kısıtlı, tekrarlayan davranış, ilgi veya faaliyet kalıpları (örnekler açıklayıcıdır, kapsamlı değildir; metne bakınız):

Basmakalıp veya tekrarlayan motor hareketler, nesnelerin kullanımı veya konuşma (örneğin, basit motor stereotipiler, oyuncakları sıraya dizme veya nesneleri çevirme, ekolali, kendine özgü ifadeler).

Aynılıkta ısrar, rutinlere esnek olmayan bağlılık veya ritüelleştirilmiş kalıplar veya sözlü sözsüz davranışlar (örneğin, küçük değişikliklerde aşırı sıkıntı, geçişlerde zorluklar, katı düşünce kalıpları, selamlama ritüelleri, her gün aynı yoldan gitme veya yemek yeme ihtiyacı).

Yoğunluk veya odaklanma açısından anormal olan son derece kısıtlı, sabitlenmiş ilgi alanları (örneğin, alışılmadık nesnelere güçlü bağlanma veya bunlarla meşgul olma, aşırı sınırlı veya sebatkâr ilgi).

Duyusal girdilere karşı aşırı veya aşırı tepkisellik veya çevrenin duyusal yönlerine karşı olağandışı ilgiler (örneğin, ağrıya/sıcağa karşı belirgin kayıtsızlık, belirli seslere veya dokulara karşı olumsuz tepki, nesneleri aşırı koklama veya dokunma, ışıklara veya hareketlere karşı görsel hayranlık).

Mevcut ciddiyeti belirtin: Şiddet, sosyal iletişim bozukluklarına ve kısıtlı, tekrarlayan davranış kalıplarına dayanmaktadır. (Aşağıdaki tabloya bakınız.)

C. Belirtiler erken gelişim döneminde mevcut olmalıdır (ancak sosyal talepler sınırlı kapasiteleri aşana kadar tam olarak ortaya çıkmayabilir veya daha sonraki yaşamda öğrenilen stratejiler tarafından maskelenebilir).

D. Semptomlar sosyal, mesleki veya mevcut işlevselliğin diğer önemli alanlarında klinik olarak anlamlı bozulmaya neden olur.

E. Bu bozukluklar zihinsel engellilik (zihinsel gelişim bozukluğu) veya global gelişimsel gecikme ile daha iyi açıklanamaz. Zihinsel engellilik ve otizm spektrum bozukluğu sıklıkla birlikte görülür; otizm spektrum bozukluğu ve zihinsel engelliliğin komorbid tanılarını koymak için, sosyal iletişim genel gelişim düzeyi için beklenenin altında olmalıdır.

Not: Otizm Spektrum Bozukluğu, Asperger bozukluğu veya başka türlü adlandırılmayan yaygın gelişimsel bozukluk için iyi belirlenmiş bir DSM-IV tanısı olan bireylere otizm spektrum bozukluğu tanısı konulmalıdır. Sosyal iletişimde belirgin eksiklikleri olan ancak semptomları otizm spektrum bozukluğu kriterlerini karşılamayan bireyler sosyal (pragmatik) iletişim bozukluğu açısından değerlendirilmelidir.

Eğer varsa belirtin:

• Eşlik eden zihinsel bozukluk olsun ya da olmasın
• Eşlik eden dil bozukluğu olsun ya da olmasın

(Kodlama notu: İlişkili tıbbi veya genetik durumu tanımlamak için ek kod kullanın)

• Başka bir nörogelişimsel, zihinsel veya davranışsal bozuklukla ilişkili

(Kodlama notu: İlişkili nörogelişimsel, zihinsel veya davranışsal bozuklukları tanımlamak için ek kod[lar] kullanın).

• Katatoni ile birlikte 
• Bilinen bir tıbbi veya genetik durum ya da çevresel faktörle ilişkili

Önem seviyesi

Sosyal iletişim

Kısıtlı, tekrarlayan davranışlar

Seviye 3

“Çok önemli bir destek gerektiriyor”

Sözlü ve sözsüz sosyal iletişim becerilerindeki ciddi eksiklikler, işlevsellikte ciddi bozukluklara, sosyal etkileşimlerin çok sınırlı bir şekilde başlatılmasına ve başkalarından gelen sosyal tekliflere asgari düzeyde yanıt verilmesine neden olur. Örneğin, nadiren etkileşim başlatan ve başlattığında da yalnızca ihtiyaçlarını karşılamak için alışılmadık yaklaşımlarda bulunan ve yalnızca çok doğrudan sosyal yaklaşımlara yanıt veren, anlaşılır birkaç kelimelik konuşması olan bir kişi

Davranışta esnek olmama, değişimle başa çıkmada aşırı zorluk veya diğer kısıtlı/tekrarlayan davranışlar tüm alanlardaki işlevselliği belirgin şekilde engeller. Büyük sıkıntı/odak veya eylem değiştirmede zorluk.

Seviye 2

“Önemli ölçüde destek gerektiriyor”

Sözlü ve sözsüz sosyal iletişim becerilerinde belirgin eksiklikler; destekler mevcut olsa bile belirgin sosyal bozukluklar; sosyal etkileşimlerin sınırlı başlatılması; ve başkalarından gelen sosyal girişimlere azaltılmış veya anormal tepkiler. Örneğin, basit cümlelerle konuşan, etkileşimi dar özel ilgi alanlarıyla sınırlı olan ve sözsüz iletişimi belirgin şekilde tuhaf olan bir kişi.

Davranış esnekliği, değişimle başa çıkma zorluğu veya diğer kısıtlı/tekrarlayan davranışlar, sıradan bir gözlemci için bariz olacak kadar sık görülür ve çeşitli bağlamlarda işlevselliği engeller. Sıkıntı ve/veya odak ya da eylem değiştirmede zorluk.

Seviye 1

“Destek gerekiyor”

Destekler olmadan, sosyal iletişimdeki eksiklikler gözle görülür bozukluklara neden olur. Sosyal etkileşimleri başlatmada güçlük ve başkalarının sosyal girişimlerine atipik veya başarısız yanıt vermenin açık örnekleri. Sosyal etkileşimlere olan ilgi azalmış gibi görünebilir. Örneğin, tam cümlelerle konuşabilen ve iletişim kurabilen ancak başkalarıyla gidip gelen konuşmaları başarısız olan ve arkadaş edinme girişimleri tuhaf ve tipik olarak başarısız olan bir kişi.

Davranış esnekliğinin olmaması, bir veya daha fazla bağlamda işlevsellikte önemli bir engele neden olur. Faaliyetler arasında geçiş yapmakta güçlük. Organizasyon ve planlama sorunları bağımsızlığı engeller.

Sosyal (Pragmatik) İletişim Bozukluğu

Teşhis Kriterleri

A. Sözlü ve sözsüz iletişimin sosyal kullanımında aşağıdakilerin tümü ile kendini gösteren kalıcı güçlükler:

Selamlaşma ve bilgi paylaşımı gibi sosyal amaçlar için iletişimi sosyal bağlama uygun bir şekilde kullanmada eksiklikler.

Bağlama veya dinleyicinin ihtiyaçlarına göre iletişimi değiştirme becerisinde bozulma; örneğin sınıfta oyun alanındakinden farklı konuşma, bir çocukla bir yetişkinden farklı konuşma ve aşırı resmi bir dil kullanmaktan kaçınma.

Konuşma ve hikaye anlatma kurallarını takip etmekte zorluklar; örneğin konuşmada sırayla konuşmak, yanlış anlaşıldığında yeniden ifade etmek ve etkileşimi düzenlemek için sözlü ve sözsüz işaretleri nasıl kullanacağını bilmek.

Açıkça ifade edilmeyenleri (örneğin çıkarım yapma) ve dilin gerçek olmayan veya belirsiz anlamlarını (örneğin deyimler, mizah, metaforlar, yorumlama için bağlama bağlı olan çoklu anlamlar) anlamada zorluklar.

B. Eksiklikler tek başına veya birlikte etkili iletişim, sosyal katılım, sosyal ilişkiler, akademik başarı veya mesleki performansta işlevsel sınırlamalarla sonuçlanır.

C. Semptomların başlangıcı erken gelişim dönemindedir (ancak sosyal iletişim talepleri sınırlı kapasiteleri aşana kadar eksiklikler tam olarak ortaya çıkmayabilir).

D. Belirtiler başka bir tıbbi veya nörolojik duruma ya da kelime yapısı ve dilbilgisi alanlarındaki düşük becerilere atfedilemez ve otizm spektrum bozukluğu, zihinsel engellilik (entelektüel gelişim bozukluğu), küresel gelişimsel gecikme veya başka bir zihinsel bozuklukla daha iyi açıklanamaz.

Makalenin orijinaline buradan ulaşabilirsiniz.

 
ŞUBELERİMİZ