Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) olan çocukların büyük bir çoğunluğunda görülen duyu ve motor performans sorunları, sosyal etkileşimi ve günlük yaşam katılımını ciddi şekilde etkilemektedir. Güncel araştırmalar, Duyu bütünleme terapi yönteminin bu çocuklarda yalnızca motor ve dokunsal değil, aynı zamanda sosyal becerileri de kalıcı olarak iyileştirmede önemli bir rolü olduğunu ortaya koymaktadır.
Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), sosyal etkileşim ve iletişimde zorluklar ile kısıtlı, tekrarlayıcı davranış ve ilgi kalıplarıyla karakterize nörogelişimsel bir durumdur. Ancak, OSB'li bireylerin neredeyse %80-90'ında motor beceri bozukluklarının ve alışılmadık duyusal tepkilerin (aşırı veya az duyarlılık) yaygın olarak görülmesi, bu tablonun temel bileşenlerinden biridir (Khodabakhshi, Abedi, & Malekpour, 2014). Çevrelerini keşfetmek, sosyal etkileşime girmek ve temel akademik becerileri geliştirmek için duyusal ve motor becerilerini kullanan erken yaştaki çocuklar için, bu alandaki işlev bozuklukları günlük yaşama katılımı önemli ölçüde sınırlar.
Peki, duyu bütünleme işlev bozukluğu sosyal zorlukların bir sonucu değil de, kökeni olabilir mi? Son yıllarda, duyu girdilerini düzenleme ve modüle etme becerisinin, sosyal etkileşim için gereken optimum davranışsal duruma ulaşmada önemli bir rol oynadığı fikri dikkat çekmektedir. Bu nedenle Duyu Bütünleme, OSB belirtilerinin azaltılmasında güvenli ve etkili bir müdahale olarak uzmanların ve ailelerin odağına yerleşmiştir.
Duyu Bütünleme, beynin çevreden gelen duyusal bilgileri (dokunma, hareket, vücut farkındalığı, görme, işitme vb.) organize etme yeteneğini geliştirmeyi amaçlayan bir ergoterapi yaklaşımıdır. Çeşitli araştırmalar, bu yöntemin OSB’li çocuklarda sosyal etkileşim ve motor performansta iyileşmeler sağladığını desteklemektedir.
Sosyal Etkileşim ve Bilişsel-Davranışsal İyileşme
Doğrudan Sosyal İyileşme: Khodabakhshi ve meslektaşlarının gerçekleştirdiği deneysel çalışma, müdahale grubundaki OSB'li çocukların sosyal etkileşimlerinde anlamlı bir iyileşme olduğunu göstermiştir. Bu iyileşmenin, 2 ay sonraki takip ölçümünde de korunduğu saptanmıştır. Bu bulgu, OSB'deki sosyal işlev bozukluklarının kökeninin kısmen duyu bütünleme sistemindeki bozukluklardan kaynaklanabileceği hipotezini desteklemektedir.
Davranışsal Sorunların Azalması: Duyu Bütünlemenin, stereotipik motor hareketler, amaçsız koşma, agresyon ve kendine zarar verme gibi duyusal işleme anormallikleri ile ilişkili olan davranışsal sorunları azalttığı gözlemlenmiştir. Bu davranışsal azalmanın, çocukların sosyal etkileşime daha kolay girmesine olanak tanıyan optimum davranışsal duruma ulaşmalarını kolaylaştırdığı düşünülmektedir (Khodabakhshi, 2014).
Yaşam Kalitesi Üzerindeki Etkisi: Rutin tedaviye ek olarak Duyu Bütünlemeye dahil edilen OSB'li çocukların, sadece rutin tedavi alanlara göre otistik davranışlar ve yaşam kalitesi açısından daha yüksek toplam etkili oran gösterdiği ve iyileşme düzeylerinin daha kayda değer olduğu tespit edilmiştir (Xu, Yao, & Liu, 2019). Bu durum, Duyu Bütünlemenin genel yaşam memnuniyetini de artıran bütüncül bir etkisi olduğunu düşündürmektedir.
Motor ve Duyusal Performans Üzerindeki Etki
Motor Becerilerde Belirgin Gelişim: Khodabakhshi ve meslektaşlarının çalışması, deney grubunun toplam duyu-motor performansında anlamlı bir iyileşme olduğunu ve özellikle motor performans alt ölçeğinde bu iyileşmenin çok güçlü olduğunu rapor etmiştir. Benzer şekilde, Homayounnia Firouzjah ve meslektaşları da duyusal-motor entegrasyon egzersizlerinin OSB’li çocukların motor performansı üzerinde önemli bir ilerleme sağladığını doğrulamıştır (2024).
Dokunsal Hassasiyet: Farklı araştırmalar, müdahale gruplarında dokunsal performansta da anlamlı ilerleme kaydetmiştir. Bu, Duyu Bütünlemenin özellikle dokunma ve hareket/vücut farkındalığı (vestibüler ve proprioseptif sistemler) gibi temel duyusal sistemlerin modülasyonunda etkili olduğunu ortaya koymaktadır. (Khodabakhshi, 2014).
Teknolojik Destek ve Nörokimyasal Hipotezler
Teknolojinin Desteği: Gelişen teknoloji, Duyu Bütünlemenin etkinliğini artırma potansiyeli sunmaktadır. Bir çalışma, yardımcı robot kullanılarak uygulanan Duyu Bütünlemenin, robotsuz uygulamaya göre OSB'li çocukların sosyal etkileşimlerini iyileştirmede daha büyük bir etkiye sahip olduğunu göstermiştir (Emad, Estaki, & Koochak Entezar, 2022). Teknolojik destekler, çocuklar için ilgi çekici bir yöntem olarak Duyu Bütünlemenin faydasını maksimize edebilir.
Nörokimyasal Bağlantı: Duyu Bütünleme programının büyük bir kısmını oluşturan fiziksel egzersizlerin, beyin kimyasalları üzerindeki olumlu etkileri hipotezi öne sürülmektedir. Farklı araştırmacılar, bu egzersizlerin oksitosin (sosyal bağlanma ve davranışla ilişkili) ve serotonin (ruh hali ve metabolizma ile ilişkili) nörotransmitterlerinin sentezini ve metabolizmasını iyileştirerek, OSB'li çocuklarda sosyal işlev bozukluğunun azalmasına katkıda bulunabileceğini speküle etmektedirler (Khodabakhshi, 2014).
Pratik Öneriler
Bahsedilen bilimsel bulgular, hem alanın uzmanları hem de OSB'li çocukların ebeveynleri için çeşitli pratik çıkarımlar sunmaktadır:
Motor Becerilere Odaklanın: Gelişmiş motor becerileri, sosyal katılımın temelini oluşturur. Aileler, terapistler ile birlikte koşma, dengeleme, tırmanma ve koordinasyon gerektiren duyusal-motor entegrasyon egzersizlerini günlük rutinlere dahil edebilirler.
Ergoterapi ile Entegre Edin: Duyu Bütünleme, bir bütün olarak çocuğun sosyal, akademik ve kişisel gelişimini destekleyen kanıta dayalı bir tedavi yöntemidir. Ebeveynler, bu alanda yetkin ergoterapistlerle çalışmaya özen göstermeli ve müdahalenin uzun soluklu (25 hafta veya daha uzun) olmasına dikkat etmelidir.
Dokunsal Girdiyi Stratejik Kullanın: Dokunsal performansın iyileştiği göz önüne alındığında, farklı dokusal yüzeylere sahip nesnelerle oyunlar, derin basınç masajları veya kum/pirinç gibi duyusal kutular, çocuğun dokunma sistemini daha iyi düzenlemesine yardımcı olabilir.
Teknolojiyi Değerlendirin: Uygun olduğu durumlarda, dijital veya interaktif duyusal teknolojiler gibi araçlar, sosyal etkileşim becerilerini geliştirmek için ek bir motivasyon ve destek sağlayabilir.
Sonuç
Otizm Spektrum Bozukluğu olan çocuklarda Duyu Bütünleme, sosyal etkileşim ve motor beceri alanlarındaki zorlukları gidermede sadece etkili değil, aynı zamanda etkisi kalıcı olan bir müdahale olarak kendini kanıtlamaktadır. Motor ve dokunsal sistemleri düzenleyerek, çocukların çevreleriyle ve diğer insanlarla daha başarılı bir şekilde etkileşime girmesini sağlayan Duyu Bütünleme, otizmli bireylerin yaşam kalitesini artırma potansiyeline sahiptir. Uzmanlar ve aileler için bu bulgular, OSB müdahale planlarında Duyu Bütünlemenin öneminin ve teknoloji destekli yaklaşımların gelecekteki potansiyelinin altını çizmektedir.
Kaynakça
Emad, V., Estaki, M., & Koochak Entezar, R. (2022). Comparing the Effectiveness of Sensory Integration Therapy With and Without an Assistive Robot on Social Interaction of Children With Autism Spectrum Disorder. The Scientific Journal of Rehabilitation Medicine, 11(2), 222-237. https://doi.org/10.32598/sjrm.11.2.5
Homayounnia Firouzjah, M., Majidi Yaeichi, N., & Hematinia, R. (2024). The Effectiveness of Sensory-Motor Integration Exercises on Social Skills and Motor Performance in Children with Autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 55, 1902 - 1909. https://doi.org/10.1007/s10803-024-06325-2
Khodabakhshi, M., Abedi, A., & Malekpour, M. (2014). The Effect of Sensory Integration Therapy on Social Interactions and Sensory and Motor Performance in Children with Autism. International Journal of Child and Adolescent Health, 7(1), 1-10. https://doi.org/10.22075/IJCE.2013.138
Xu, W., Yao, J., & Liu, W. (2019). Intervention Effect Of Sensory Integration Training On The Behaviors And Quality Of Life Of Children With Autism. Psychiatria Danubina, 3(31), 340–346. https://doi.org/10.24869/psyd.2019.340
